શું મોદી સરકારના કારણે ભારતમાં મોબાઈલ ડેટાના ભાવમાં ઘટાડો થયો? એક ફેક્ટચેક

ગુજરાતમાં તાજેતરના ચૂંટણી પ્રચાર ભાષણ દરમિયાન, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ દાવો કર્યો હતો કે તેમની સરકારે મોબાઇલ ડેટાના ભાવમાં ભારે ઘટાડો કર્યો છે. મોદીએ આ વાત ગુજરાતના વલસાડ જિલ્લામાં એક રાજકીય રેલીમાં કહી હતી જ્યાં તેઓ રાજ્યમાં આગામી વિધાનસભા ચૂંટણી માટે પ્રચાર કરી રહ્યા હતા. વડાપ્રધાને આ તકનો ઉપયોગ કોંગ્રેસ પાર્ટી પર નિશાન સાધવાની કરી જેઓ રાજ્યમાં ભાજપના મુખ્ય વિરોધીઓમાંના એક પણ છે.

દાવા સંબંધિત મોદીના ભાષણનું લખાણ મૂળ ગુજરાતીમાં નીચે જોઈ શકાય છે.

"જ્યારે કોંગ્રેસ ની સરકાર હતી ત્યારે 1 GB ડાટા એના 300 રૂપિયા થતા હતા. આજે આ મોદીની સરકાર આવી ત્યાર થી માત્ર 10 રૂપિયા થાય છે. આ પૈસા તમારા બચ્યા કે ના બચ્યા? પેલા ની સરકાર હોત તો તમારું બિલ 4-5000 રૂપિયા દર મહિના આવતું હોત. આજે આ મોદી સરકાર ની નીતિયોન નું પરિણામ છે કે 250-300 રૂપિયા માં તમારો મોબાઈલ ફોન તમારી આ રોશની ચમકવિ રહ્યો છે."

ભલે મોદીએ 2016માં મુકેશ અંબાણીના રિલાયન્સ જિયોના લોન્ચિંગ અને ડીપ પ્રાઈસ વોરનો ઉલ્લેખ ન કર્યો, તેમ છતાં તેમના દ્વારા શેર કરાયેલા આંકડા સાચા છે. ઉપલબ્ધ ડેટા અનુસાર સમય જતાં પ્રતિ GB ડેટાની કિંમતમાં ભારે ઘટાડો થયો છે.

2014માં સબ્સ્ક્રાઇબરે સરેરાશ 268.97 પ્રતિ GB વાયરલેસ ડેટા ચૂકવ્યો હતો, જે મોદી દ્વારા દાવો કરાયેલા ₹300ની નજીક હતો. 2015માં તે ઘટીને ₹226.30 થઈ ગયું. 2016માં Jioની એન્ટ્રી સાથે, તે ઘટીને ₹75.57 અને તેનાથી પણ વધુ ઘટીને 2017માં ₹19.35 અને 2018માં ₹11.70 થઈ ગઈ.

તાજેતરમાં જ, માસિક સરેરાશ ધોરણે, ગ્રાહકે માર્ચ 2021માં ₹10.77 પ્રતિ GB, જૂન 2021માં ₹9.80, સપ્ટેમ્બર 2021માં ₹9.53, ડિસેમ્બર 2021માં ₹9.91 અને માર્ચ 2022માં ₹10.47માં ₹10.47 ચૂકવ્યા હતા. અહીં જોઈ શકાય છે. આ નંબરો મોદીના દાવાની નજીક છે, જ્યાં તેઓ જણાવે છે કે ગ્રાહકો હાલમાં પ્રતિ GB ₹10 ચૂકવે છે.

પરંતુ દાવાઓ સાચા હોવા છતાં ડેટાના ભાવમાં ઘટાડો 2016 માં Jio દ્વારા શરૂ કરાયેલી કિંમત યુદ્ધ અને 4G સેવાઓની શરૂઆત સાથે વધુ સંબંધ ધરાવે છે જેણે ટેલકોને સ્પેક્ટ્રમનો વધુ કાર્યક્ષમ ઉપયોગ કરવામાં મદદ કરી. જ્યારે Jioએ 2016 માં સેવાઓ શરૂ કરી હતી, ત્યારે ટેલિકોમ પ્લેયર તરીકે તેની સફર 2010 માં શરૂ થઈ હતી.

Jio દ્વારા શરૂ કરાયેલ પ્રાઇસ વોર એ સુનિશ્ચિત કર્યું છે કે ભારતમાં હાલમાં વિશ્વની સૌથી ઓછી મોબાઇલ ડેટા કિંમતો પૈકી એક છે. એક અભ્યાસ જણાવે છે કે 2022 માં, ઇઝરાયેલ પાસે યુએસ ડોલરની શરતોમાં દર્શાવવામાં આવેલ જીબી દીઠ વિશ્વનો સૌથી સસ્તો મોબાઇલ ડેટા છે (અહીં વાંચો). જો કે તેના પહેલા ઘણા વર્ષો સુધી ભારતે આ મેન્ટલ જાળવી રાખ્યું હતું (અહીં વાંચો). (ભાષણના એક તબક્કે, મોદી અદ્ભુત રીતે બોલે છે, અને જણાવે છે કે ભારતમાં વિશ્વની સૌથી સસ્તી મોબાઇલ ડેટા કિંમતો છે.)

ભાવમાં કરવામાં આવ્યો ફેરફાર

જ્યારે Jio એ સપ્ટેમ્બર 2016 માં તેની સેવા શરૂ કરી હતી ત્યારે તેણે 4G ડેટા અને વૉઇસ સેવાઓ બંડલ્સમાં ઓફર કરીને આવું કર્યું જે પહેલાં ન જોઈ હોય. જેમાં મફત કૉલ્સ, સમગ્ર ભારતમાં કોઈ રોમિંગ ચાર્જ નહીં અને એક સંકલિત ચુકવણી યોજનામાં માત્ર ડેટા માટે ચૂકવણીનો સમાવેશ થાય છે, જેની કિંમત સરેરાશ GB દીઠ ₹50 છે. કંપનીએ બજારમાં તેની શરૂઆત સમયે દસ સરળ ડેટા પેક દ્વારા ઉપલબ્ધ દૈનિક ડેટા ક્વોટા પણ ઓફર કર્યા હતા જેણે ડેટા, વૉઇસ અને રોમિંગ મોડ્યુલર જેવી સુવિધાઓ બનાવી હતી અને તેમાંથી દરેક માટે ગ્રાહકોને અલગથી ચાર્જ કર્યો હતો.

Jioની સામે વોડાફોન, આઈડિયા, ભારતી એરટેલ, એરસેલ, ટેલિનોર, સરકારની BSNL અને MTNL અને અનિલ અંબાણીની રિલાયન્સ કોમ્યુનિકેશન્સ જેવી અનેક કંપનીનો હતી.

પ્રાઈસ વોર એ માર્કેટ ટિટ-ફોર-ટાટ એક્શન તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે, જ્યાં ખેલાડીઓ બજાર હિસ્સો મેળવવા માટે કિંમતોમાં એકબીજાને ઓછો કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. જિયો તેની શરતો પર તેને ટકાવી શકે છે કારણ કે તેને RIL કોર્પોરેટ બેહેમથના ઊંડા ખિસ્સા દ્વારા સમર્થન મળ્યું હતું.પરંતુ તે ઘણા સ્ટેન્ડઅલોન ટેલિકોમ પ્લેયર્સ માટે મૃત્યુની ઘંટડી સંભળાવી હતી જેમણે ટકી રહેવા માટે જિયો દ્વારા આગળ મૂકવામાં આવેલા મોડેલને અનુકૂલન કરવું પડ્યું હતું.

ભાવ વધારો થવા પાછળ બે કારણો છે.

પ્રથમ, તે બજાર એકત્રીકરણ તરફ દોરી ગયું કારણ કે પ્રાદેશિક હેફ્ટ સાથેના નાના ટેલિકોમ ખેલાડીઓ આ સસ્તા ભાવે સ્પર્ધા કરી શકતા ન હતા.વોડાફોન અને આઈડિયાએ 2018 માં મર્જ કરીને 400 મિલિયનથી વધુ ગ્રાહકો સાથે ટેલિકોમ જાયન્ટ બનાવ્યું હતું. ભારતી એરટેલે ક્રૂર સ્પર્ધાનો સામનો કર્યો કારણ કે તેની પાસે પ્રમાણમાં મજબૂત નાણાકીય હતી અને તેણે ભારતમાં ટેલિનોરનો બિઝનેસ ખરીદ્યો હતો. એરસેલ અને રિલાયન્સ કોમ્યુનિકેશને નાદારી જાહેર કરી છે અને હાલમાં તે ફડચામાં છે.

સસ્તી 4G ટેલિફોની

જો કે, ડેટાના ભાવમાં ઘટાડો 4G સેવાઓના સ્વભાવને પણ આભારી હોઈ શકે છે, જ્યાં સ્પેક્ટ્રમના વધુ કાર્યક્ષમ ઉપયોગને કારણે કેરિયર્સને ઝડપી ગતિ પહોંચાડવાનું સસ્તું લાગે છે.

એક અહેવાલ દર્શાવે છે કે ઇન્ટરનેશનલ ટેલિકોમ્યુનિકેશન યુનિયન અનુસાર - જે યુનાઇટેડ નેશન્સનો એક હાથ છે - વાયરલેસ ટેલિફોનીની દરેક પેઢી (જેમ કે 2G, 3G અને 4G) વાહકોને અગાઉની પેઢીઓ કરતાં વધુ સારી અને ઝડપી સેવાઓ પ્રદાન કરવા માટે સક્ષમ છે.

તેથી, પ્રી-જિયો, જ્યારે ગ્રાહકોએ 3G માટે ઊંચી કિંમતો ચૂકવી હતી, ત્યારે Jio પછીના ભાવ યુદ્ધે કેરિયર્સ દ્વારા સસ્તા ભાવે 4G ટેલિફોનીની શરૂઆત કરી હતી જે વાસ્તવમાં બજારમાં રહી હતી. તેથી, આઠ વર્ષ પહેલાં પ્રતિ GB ડેટા માટે લગભગ ₹300-સ્તરથી હાલમાં લગભગ ₹10 પ્રતિ GB સુધીનો ધરખમ ઘટાડો ટેલિકોમ કંપનીઓ દ્વારા વધુ સ્પેક્ટ્રમ કાર્યક્ષમ ટેક્નોલોજીમાં ઝડપી અનુકૂલન દ્વારા સહાયિત થયો હતો.

જ્યારે Jio-ઇફેક્ટ મોટાભાગે ભારતમાં 4G યુગની શરૂઆતને વ્યાખ્યાયિત કરે છે, ઉપરોક્ત અહેવાલ વિદેશી બજારોમાં, ખાસ કરીને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં 4G અનુભવને પણ હાઇલાઇટ કરે છે.ત્યાં, સસ્તો 4G નેટવર્ક ખર્ચ ગ્રાહકો સુધી પહોંચાડવામાં આવ્યો ન હતો, ઉમેર્યું હતું કે "4G સેવાઓ અને ટેક્નોલોજી કેરિયર્સ માટે ખૂબ નફાકારક છે" અમેરિકા મોબાઇલ કેરિયર્સ તેમના નેટવર્ક પરના ડેટા માટેના ખર્ચમાં ખરેખર ઘટાડો થયો હોવા છતાં માર્જિન ઊંચા રાખવા અને 4G માટે ગ્રાહકો પાસેથી તેમની 3G ઓફરિંગની તુલનામાં ઊંચી કિંમતો મેળવવામાં સક્ષમ હતા.

તે 3G પ્લાન (જેમ કે રિપબ્લિક વાયરલેસનો $40 4G પ્લાન તેના $25 3G પ્લાન કરતાં) પર વાહક માટે ખર્ચ મુજબ-સસ્તો હોવા છતાં 4G માટે વાસ્તવમાં વધુ ચાર્જ લેતી કેટલીક કેરિયર્સને હાઇલાઇટ કરે છે.અમેરિકા માર્કેટમાં એવી ઘટના પણ જોવા મળી ન હતી કે કેરિયર્સે એકબીજાના ગ્રાહકોને પકડવાના પ્રયાસમાં સસ્તી સેવાઓ પ્રદાન કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો કારણ કે કેરિયર્સ ગુણાકારના નફાથી ખુશ રહે છે.